İşyerinde ayrımcılık, çalışanların sadece performanslarına göre değil, kişisel özelliklerine veya tercihlerine göre farklı muamele görmesidir. Bu durum, mobbing (psikolojik taciz) şeklinde olabileceği gibi, daha örtülü veya doğrudan yaş, cinsiyet, medeni hal, siyasi görüş, sendikal faaliyet gibi nedenlerle de ortaya çıkabilir. İş Kanunu, işverenin çalışanlarına karşı eşit davranma borcu olduğunu açıkça belirtir ve bu borcun ihlali çeşitli hukuki sonuçlar doğurur.
Bu yazıda, işyerinde mobbing dışındaki ayrımcılık türlerini, haklarınızı ve işyerinde ayrımcılık durumunda neler yapabileceğinizi detaylı bir şekilde ele alacağız. Amacımız, bu tür haksız uygulamalarla karşılaştığınızda haklarınızı bilmenizi ve gerekli adımları atmanızı sağlamaktır.
İşverenin Eşit Davranma Borcu Nedir?
İş Hukukumuzun temel taşlarından biri, işverenin çalışanlarına eşit davranma yükümlülüğüdür. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesi bu ilkeyi güvence altına alır. İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.
Bu madde, işverenin keyfi ve ayrımcı uygulamalarına karşı çalışanı korur. İşveren, esaslı bir neden olmadıkça çalışanları arasında farklı muamelede bulunamaz. Eşit davranma borcu ihlali, hukuki olarak yaptırımlara tabidir ve çalışana çeşitli haklar tanır. Daha fazla bilgi için İş Hukuku ve Çalışma Hakları kategorimizi inceleyebilirsiniz.
İşyerinde Ayrımcılık Türleri Nelerdir?
Ayrımcılık, iş hayatının birçok farklı alanında kendini gösterebilir. İşte en yaygın karşılaşılan işyerinde ayrımcılık türleri:
Cinsiyet Ayrımcılığı
Bu, belki de en sık rastlanan ayrımcılık türlerinden biridir. Cinsiyet ayrımcılığı iş hukuku kapsamında yasaklanmıştır. Örnekler şunları içerebilir:
- Kadın çalışanlara daha düşük ücret ödenmesi.
- Hamilelik veya medeni hal nedeniyle işe almama, terfi ettirmeme veya işten çıkarma.
- Belirli görevlerin sadece belirli bir cinsiyete “uygun” görülmesi.
- Cinsiyete dayalı sözlü veya fiziksel taciz (mobbing unsurları da taşıyabilir).
Yaş Ayrımcılığı
İşverenlerin belirli yaş gruplarındaki çalışanlara karşı önyargılı davranmasıdır.
- Genç çalışanların deneyimsiz görülerek ciddiye alınmaması.
- İleri yaştaki çalışanların “verimsiz” veya “teknolojiye ayak uyduramaz” gibi gerekçelerle dışlanması, işten çıkarılması.
- İşe almada ayrımcılık yapılarak belirli yaş aralıklarının tercih edilmesi.
Siyasi Görüş veya Felsefi İnanç Ayrımcılığı
Çalışanların siyasi düşünceleri veya dünya görüşleri nedeniyle farklı muameleye tabi tutulmasıdır.
- Farklı siyasi görüşe sahip çalışanların dışlanması.
- Performans değerlendirmelerinin objektif olmayan, siyasi temelli yapılması.
- Siyasi görüş nedeniyle iş akdinin feshedilmesi.
Sendikal Faaliyet Nedeniyle Ayrımcılık
Çalışanların sendikaya üye olmaları veya sendikal faaliyetlerde bulunmaları nedeniyle ayrımcılığa uğraması kanunen yasaktır. Sendikal nedenle işten çıkarma veya farklı muamele yasa dışıdır.
Diğer Ayrımcılık Türleri
Bunların dışında medeni hal, engellilik durumu, etnik köken, özel yaşam tercihleri gibi birçok farklı nedene dayalı ayrımcılık da söz konusu olabilir. Önemli olan, farklı muamelenin haklı ve objektif bir nedene dayanmamasıdır.
İşyerinde Ayrımcılığa Uğradığımı Nasıl Kanıtlarım?
Ayrımcılığı kanıtlamak her zaman kolay olmayabilir, çünkü işverenler genellikle gerçek niyetlerini gizlerler. Ancak İş Kanunu, bu konuda çalışana bir kolaylık sağlar:
- İspat Yükü: Çalışan, ayrımcılığa uğradığına dair güçlü bir belirti ortaya koyduğunda, işveren ayrımcılık yapmadığını ispatlamakla yükümlü hale gelir.
Peki, bu güçlü belirtiler neler olabilir? İşte kanıt olarak kullanılabilecekler:
- Yazılı Belgeler: E-postalar, şirket içi yazışmalar, mesajlar, performans değerlendirmeleri, ücret bordroları, işe alım veya terfi politikaları.
- Tanık İfadeleri: Sizinle benzer durumda olan veya ayrımcı uygulamalara şahit olan diğer çalışanların ifadeleri.
- Karşılaştırmalı Veriler: Sizinle benzer niteliklere ve kıdeme sahip ancak farklı muamele gören (örneğin daha yüksek ücret alan, terfi eden) çalışanların durumu.
- İşverenin Tutarsız Açıklamaları: Size yapılan farklı muameleye ilişkin işverenin mantıksız veya çelişkili gerekçeler sunması.
Önemli: Ayrımcılığa işaret eden her türlü olayı (tarih, saat, yer, kimlerin olduğu, ne söylendiği/yapıldığı) mutlaka not alın ve ilgili belgeleri saklayın.
Ayrımcılığa Uğradığımda Hangi Adımları Atmalıyım?
İşyerinde ayrımcılık ile karşılaştığınızda haklarınızı korumak için şu adımları izleyebilirsiniz:
- Durumu Belgeleyin: Yukarıda belirtildiği gibi, yaşadığınız her olayı ayrıntılarıyla (tarih, saat, yer, tanıklar vb.) yazılı olarak kaydedin. İlgili e-posta, mesaj gibi tüm kanıtları muhafaza edin.
- İşverenle İletişime Geçin (Dikkatli Olun): Duruma göre, İnsan Kaynakları departmanı veya yöneticinizle durumu resmi ve tercihen yazılı olarak paylaşmayı düşünebilirsiniz. Ayrımcı uygulamanın sona erdirilmesini talep edin. Ancak bu adımın bazen durumu kötüleştirebileceğini unutmayın.
- Hukuki Destek Alın: Bir iş hukuku avukatına danışmak en doğru adımdır. Avukatınız, durumunuzu değerlendirerek haklarınızı, izlenebilecek yolları ve olası sonuçları size açıklayacaktır. Güncel hukuki gelişmeler ve makaleler için blog sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
- Yasal Yollara Başvurun:
- Arabuluculuk: İş davalarının birçoğunda dava öncesi zorunlu arabuluculuk süreci işler.
- Dava Açma: Arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa, işyerinde ayrımcılık tazminatı, koşulları varsa işe iade veya diğer alacaklar için dava açabilirsiniz.
Ayrımcılık Durumunda Talep Edebileceğim Haklar Nelerdir?
İş Kanunu, ayrımcılığa uğrayan çalışana önemli haklar tanımaktadır:
- İşyerinde Ayrımcılık Tazminatı: Bu, eşit davranma borcu ihlali durumunda talep edilebilen özel bir tazminattır. Çalışan, dört aya kadar ücreti tutarındaki bu tazminatı ve yoksun bırakıldığı diğer hakları (örneğin, ödenmeyen ücret farkı) talep edebilir. Bu tazminat, diğer tazminat haklarından (kıdem, ihbar gibi) bağımsızdır. Tazminat hukuku hakkında genel bilgi için Tazminat Hukuku ve Maddi Zararlar sayfamıza göz atabilirsiniz.
- Kıdem ve İhbar Tazminatı: Eğer ayrımcılık nedeniyle iş sözleşmeniz feshedildiyse ve koşulları sağlıyorsanız, kıdem ve ihbar tazminatlarınızı da talep edebilirsiniz.
- İşe İade Davası: Ayrımcı bir nedenle işten çıkarıldığınızı düşünüyorsanız ve iş güvencesi kapsamında iseniz, işe iade davası açma hakkınız olabilir. Detaylar için İşe İade Davası yazımızı okuyabilirsiniz.
- Eşit Davranılma: Devam eden bir ayrımcı uygulama varsa, mahkeme kararıyla bu uygulamanın sona erdirilmesini talep edebilirsiniz.
İşe Almada Ayrımcılıkla Nasıl Mücadele Edilir?
İşe almada ayrımcılık yaşandığını kanıtlamak genellikle daha zordur. Ancak imkansız değildir.
- İş ilanındaki ifadeler (belirli bir cinsiyet, yaş aralığı talep edilmesi gibi).
- Mülakat sırasında sorulan özel hayata veya ayrımcılık temeline dayalı sorular (medeni hal, çocuk planı, siyasi görüş vb.).
- Sizden daha az nitelikli ancak işverenin ayrımcı tercihine uyan bir adayın işe alınması.
Eğer işe alım sürecinde ayrımcılığa uğradığınıza dair güçlü kanıtlarınız varsa, yine hukuki yollara başvurarak işyerinde ayrımcılık tazminatı talep etme hakkınız doğabilir.
Ayrımcılıkla ilgili daha fazla bilgi ve başvuru yolları için Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun (TİHEK) Ayrımcılık Yasağı sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
Sonuç
İşyerinde ayrımcılık, çalışma barışını bozan ve çalışanların motivasyonunu düşüren ciddi bir haksızlıktır. İşverenlerin eşit davranma borcu, yasal bir zorunluluktur ve bu borca aykırı davranmak hukuki sonuçlar doğurur. Yaş, cinsiyet, siyasi görüş, sendikal faaliyet veya başka bir nedenle ayrımcılığa uğradığınızı düşünüyorsanız, haklarınızı bilmek ve korumak için harekete geçmek önemlidir. Durumu belgelemek, profesyonel hukuki yardım almak ve gerektiğinde yasal yollara başvurmak, işyerinde ayrımcılık tazminatı gibi haklarınızı elde etmenizi sağlayabilir. Unutmayın, adil ve eşit bir çalışma ortamı herkesin hakkıdır.
Yasal Uyarı: Bu blog yazısı genel bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Özel durumlarınız için mutlaka bir avukata danışınız.
- Bu içeriği beğendiyseniz, yorum bırakmayı ve paylaşmayı unutmayın!
- E-posta bültenimize kaydolarak benzer içeriklerden haberdar olun.
- Konu ile ilgili sorularınız için bizimle iletişime geçin!
- Bu sitede yayımlanan yazıların tamamı veya bir kısmı, Çakır Lex Hukuk Bürosu’nun yazılı izni olmaksızın kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz veya dağıtılamaz. İzinsiz kullanım halinde ilgili kişi veya kurumlar hakkında tüm yasal haklarımızı kullanacağımızı bildiririz.
İLETİŞİME GEÇİN