Çalışma hayatında sıkça karşılaşılan durumlardan biri işçinin iş sözleşmesini sonlandırmasıdır. Genel kural, kendi isteğiyle işten ayrılan yani istifa eden işçinin kıdem tazminatı alamamasıdır. Ancak bu kuralın önemli istisnaları bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu, belirli haklı nedenlerin varlığı halinde işçiye, istifa etse dahi kıdem tazminatı alma hakkı tanır. Peki, işçinin istifa halinde kıdem tazminatı alabileceği haklı nedenler nelerdir? Bu yazımızda, istifa kıdem tazminatı ve haklı nedenle fesih işçi haklarını ve İş Kanunu Madde 24 kapsamında kıdem tazminatına hak kazandıran durumları inceleyeceğiz.
Haklı Nedenle Fesih Nedir?
İş sözleşmesinin taraflarından birinin (işçi veya işveren), kanunda sayılan belirli ve önemli sebeplerin ortaya çıkması durumunda, sözleşmenin bitim süresini beklemeden veya bildirim süresine uymadan derhal sona erdirmesine haklı nedenle fesih denir. İşçi açısından haklı nedenle fesih hakkı doğduğunda, işçi iş sözleşmesini sona erdirerek kıdem tazminatı dahil bazı haklarını talep edebilir. Bu hakların temeli İş Kanunu Madde 24‘te düzenlenmiştir.
İş Kanunu Madde 24: İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı
İş Kanunu’nun 24. maddesi, işçiye hangi durumlarda iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshetme imkanı tanıdığını açıkça belirtir. Bu madde üç ana başlık altında toplanmıştır:
- Sağlık sebepleri
- Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri
- Zorlayıcı sebepler
Şimdi bu sebepleri daha yakından inceleyelim ve hangi durumların istifa kıdem tazminatı hakkı doğurduğunu görelim.
İşçinin İstifa Halinde Kıdem Tazminatı Alabileceği Haklı Nedenler
Aşağıda belirtilen durumların varlığı halinde işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilir:
1. Sağlık Sebepleriyle Haklı Fesih
İşçinin sağlığı, işin niteliğinden veya işyeri koşullarından kaynaklanan bir sebeple tehlikeye giriyorsa, bu durum haklı fesih nedeni sayılır.
- İşin Yapılmasının İşçinin Sağlığı veya Yaşayışı İçin Tehlikeli Olması: İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması, işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa işçi sözleşmeyi feshedebilir. Örneğin, sürekli kimyasal maddelere maruz kalmak ve bu durumun doktor raporuyla sağlık için risk oluşturduğunun belgelenmesi sağlık nedeniyle istifa için geçerli bir sebep olabilir.
- İşçinin Sürekli Temasta Bulunduğu İşverenin veya Başka Bir İşçinin Bulaşıcı Hastalığa Tutulması: İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçinin, işçinin sağlığı için ciddi tehlike oluşturan bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulması da haklı fesih sebebidir.
Önemli Not: Sağlık sebebine dayalı fesihte, durumun sağlık raporu gibi resmi belgelerle kanıtlanması büyük önem taşır.
2. Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri
İşverenin veya işyerindeki diğer kişilerin davranışları, işçinin iş sözleşmesini sürdürmesini beklenemez hale getirebilir. Bu durumlar genellikle işçinin onurunu, saygınlığını veya haklarını ihlal eden davranışlardır.
- İşverenin İşçiyi Yanıltması: İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa. Örneğin, vaat edilen pozisyon veya ücretin farklı olması.
- İşverenin Şeref ve Namusa Dokunan Söz ve Davranışları: İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa. Bu durumlar kesinlikle haklı fesih nedenidir.
- İşverenin İşçiye Hakaret Etmesi, Tehdit Etmesi veya Kanuna Aykırı Davranışa Özendirmesi: İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
- Mobbing (Psikolojik Taciz): İşyerinde sistematik ve sürekli olarak uygulanan psikolojik baskı, yıldırma ve aşağılama eylemleri (mobbing nedeniyle istifa), Yargıtay kararlarınca ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık kapsamında değerlendirilen önemli bir haklı fesih nedenidir. Mobbingin varlığını kanıtlamak için tanık beyanları, e-postalar, mesajlar gibi deliller kullanılabilir. Daha fazla bilgi için İş Hukuku ve Çalışma Hakları kategorimizi inceleyebilirsiniz.
- İşçinin Başka Bir İşçi Tarafından Cinsel Tacize Uğraması: İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
3. Ücretin Ödenmemesi veya Eksik Ödenmesi
İşçinin en temel hakkı olan ücretin kanun ve sözleşme hükümlerine uygun olarak ödenmemesi, ciddi bir haklı fesih nedenidir.
- Ücretin Zamanında Ödenmemesi: İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse (ücretin ödenmemesi istifa). Ücretin sık sık geç ödenmesi veya hiç ödenmemesi bu kapsama girer.
- Prim, İkramiye Gibi Ek Ödemelerin Yapılmaması: Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
Ücretin ödenmemesi durumunda işçi, ödenmeyen alacakları için İcra ve İflas Hukuku kapsamında takip başlatabilir.
4. Zorlayıcı Sebepler
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Deprem, sel gibi doğal afetler veya işyerinin kapanmasına neden olan idari kararlar bu kapsama girebilir.
5. İş Koşullarında Esaslı Değişiklik
İş Kanunu Madde 22’ye göre, işveren çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşçinin rızası olmadan yapılan ve işini zorlaştıran esaslı değişiklikler (örneğin, işyeri taşıma istifa sebebi olabilir – şehir değişikliği gibi) haklı fesih nedeni oluşturabilir. Detaylar için İş Hukuku ve İşçi Hakları yazımıza göz atabilirsiniz.
Haklı Nedenle Fesihte Dikkat Edilmesi Gerekenler
İşçinin istifa hakları kapsamında haklı nedenle fesih yoluna başvururken bazı önemli noktalara dikkat etmek gerekir:
- Fesih Süresi: Haklı nedenle fesih hakkı, feshe neden olan olayın öğrenildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde ve her halükarda olayın gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır. Ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık nedeniyle fesihte bu bir yıllık süre uygulanmaz.
- İspat Yükümlülüğü: Haklı nedenle iş sözleşmesini fesheden işçi, feshin haklı bir nedene dayandığını ispatlamakla yükümlüdür. Bu nedenle, feshe neden olan olaylara ilişkin delillerin (sağlık raporu, mesajlar, e-postalar, tanıklar, noter ihtarnamesi vb.) toplanması çok önemlidir.
- Yazılı Bildirim: Fesih bildiriminin yazılı olarak (tercihen noter aracılığıyla ihtarname göndererek) yapılması ve feshin gerekçesinin açıkça belirtilmesi, ileride yaşanabilecek hukuki süreçler açısından önemlidir. Haklı nedenle fesihte ihbar süresi beklenmez.
- SGK Çıkış Kodu: İşveren, işçinin haklı nedenle feshi durumunda SGK’ya bildirim yaparken doğru çıkış kodunu kullanmalıdır. Hatalı bildirimler için İşten Ayrılış Kodunuz Hatalı mı? SGK’da Nasıl Düzeltilir? yazımızı inceleyebilirsiniz.
Kıdem Tazminatı Alma Yolları
Haklı bir nedene dayanarak iş sözleşmesini fesheden işçi, kıdem tazminatını alabilmek için şu adımları izleyebilir:
- İşverenle Anlaşma: Öncelikle işverenle görüşerek durumu açıklamak ve kıdem tazminatının ödenmesini talep etmek.
- Arabuluculuk: İşverenle anlaşma sağlanamazsa, dava açmadan önce zorunlu arabuluculuk sürecine başvurmak gereklidir. Zorunlu Arabuluculuk Süreci hakkında bilgi alabilirsiniz.
- Dava Yolu: Arabuluculuk sürecinde de anlaşma sağlanamazsa, işçi İş Mahkemesi’nde kıdem tazminatı alacağı davası açabilir. Bu süreçte Tazminat Hukuku ve Maddi Zararlar konusunda uzman bir avukattan destek almak önemlidir.
İş Kanunu’nun ilgili maddesine Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin resmi mevzuat sitesinden ulaşabilirsiniz: 4857 Sayılı İş Kanunu – Madde 24
Sonuç
Genel kanının aksine, işçilerin belirli haklı nedenlerin varlığı halinde istifa ederek de kıdem tazminatı alma hakları bulunmaktadır. İş Kanunu Madde 24‘te sayılan sağlık sebepleri, işverenin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışları (mobbing dahil), ücretin ödenmemesi gibi durumlar bu hakkı doğurur.
Ancak, haklı nedenle fesih işçi için dikkatli olunması gereken bir süreçtir. Fesih nedeninin kanunda sayılan sebeplerden biri olması, sürelere uyulması ve iddianın ispatlanması kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, haklı bir nedeniniz olduğunu düşünüyorsanız, hak kaybı yaşamamak adına bir iş hukuku avukatından profesyonel destek almanız tavsiye edilir. Güncel hukuki gelişmeler için Blog & Haberler sayfamızı takip edebilirsiniz.
Yasal Uyarı: Bu blog yazısı genel bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Özel durumlarınız için mutlaka bir avukata danışınız.
- Bu içeriği beğendiyseniz, yorum bırakmayı ve paylaşmayı unutmayın!
- E-posta bültenimize kaydolarak benzer içeriklerden haberdar olun.
- Konu ile ilgili sorularınız için bizimle iletişime geçin!
- Bu sitede yayımlanan yazıların tamamı veya bir kısmı, Çakır Lex Hukuk Bürosu’nun yazılı izni olmaksızın kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz veya dağıtılamaz. İzinsiz kullanım halinde ilgili kişi veya kurumlar hakkında tüm yasal haklarımızı kullanacağımızı bildiririz.
İLETİŞİME GEÇİN