Deneme süresinde işten çıkarma hakları, iş arayan ve yeni bir işe başlayan birçok çalışanın aklındaki en önemli sorulardan biridir. Yeni bir pozisyona adım atarken, hem işveren hem de çalışan için bir uyum ve değerlendirme fırsatı sunan deneme süreci, bazen beklentilerin karşılanamaması sonucu erken bir fesihle noktalanabilir. Peki, böyle bir durumda, yani deneme süresinde işten çıkarıldım dediğinizde, yasal olarak hangi haklara sahipsiniz? İhbar süresi uygulanır mı? Kıdem tazminatı gibi önemli işçilik alacaklarını talep edebilir misiniz?
Bu yazımızda, deneme süresinin ne anlama geldiğini, İş Kanunu’ndaki yerini, bu süre içinde iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda deneme süresi fesih ihbar süresi ve deneme süresi kıdem tazminatı var mı gibi kritik soruların yanıtlarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Amacımız, deneme süresinde karşılaşabileceğiniz durumlar hakkında sizi bilgilendirerek haklarınızı korumanıza yardımcı olmaktır.
Ayrıca bu yazıda ele aldığımız konuları okumak yerine dinlemek isterseniz aynı konuları tartıştığımız podcast bölümümüzü aşağıdan kolayca dinleyebilirsiniz:
İş Kanunu’na Göre Deneme Süresi Nedir ve Şartları Nelerdir?
İş Kanunu deneme süresi maddesi olarak bilinen 4857 sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesi, deneme süresine ilişkin temel düzenlemeleri içerir. Bu maddeye göre, işçi ve işveren, yapacakları iş sözleşmesine “deneme süresi” kaydı ekleyebilirler.
- Deneme Süresinin Amacı: Bu sürenin temel gayesi, işçinin belirtilen işe ve işyerine uygun olup olmadığını, çalışma şartlarını ve ortamını görmesini sağlamaktır. Aynı şekilde işveren de bu süre zarfında işçinin performansını, yetkinliklerini ve işe uyumunu değerlendirme fırsatı bulur.
- Yasal Koşullar Nelerdir?
- Yazılı Şart: Deneme süresi koşulunun geçerli olabilmesi için iş sözleşmesinde açıkça ve yazılı olarak belirtilmesi esastır. Sözlü olarak kararlaştırılan deneme süreleri, ispat açısından sorun yaratabilir.
- Maksimum Süre: Kanuna göre deneme süresi en fazla iki ay olarak belirlenebilir. Ancak, bu süre toplu iş sözleşmeleri aracılığıyla dört aya kadar uzatılabilmektedir.
- Eşitlik İlkesi: Deneme süresindeki bir çalışan, ücret, çalışma saatleri, ara dinlenmeleri gibi temel çalışma koşulları ve haklar açısından diğer çalışanlardan farklı bir muameleye tabi tutulamaz.
- Deneme süresi SGK bildirimi de işe giriş işlemleri sırasında standart prosedürlere uygun olarak yapılmalıdır. Deneme süresi, çalışanın sigortalılık hakları açısından herhangi bir kesintiye veya farklı bir uygulamaya yol açmaz.
Deneme Süresi İçinde İş Sözleşmesinin Feshi Nasıl Olur?
Deneme süresinin en belirgin özelliklerinden biri, bu süre zarfında taraflara (işçi veya işveren) bildirim süresine uymaksızın ve genellikle tazminatsız olarak iş sözleşmesini feshetme hakkı tanımasıdır. İş sözleşmesi fesih usulüaçısından deneme süresi, taraflara daha esnek bir sonlandırma imkanı sunar.
Deneme Süresinde Fesih ve İhbar Süresi
Sıklıkla merak edilen bir konu, deneme süresi fesih ihbar süresi uygulamasının olup olmadığıdır.
- Genel kural, deneme süresi içinde yapılan fesihlerde ihbar süresinin işlemeyeceğidir. Yani, ne işveren işçiye ne de işçi işverene önceden haber verme (ihbar) yükümlülüğü altında değildir.
- İstisnai Durum: Ancak, taraflar arasında imzalanan iş sözleşmesinde veya geçerli bir toplu iş sözleşmesinde, deneme süresi içinde dahi olsa bir ihbar süresi öngörülmüşse, bu hükme uyulması gerekir.
- Eğer işverenin deneme süresini asıl amacından saptırarak, örneğin kısa süreli ve geçici işçi ihtiyacını karşılamak gibi bir niyetle kullandığı ve bu durumun kanıtlanabildiği hallerde haksız fesih deneme süresi iddiaları gündeme gelebilir ve bu durum farklı hukuki sonuçlar doğurabilir. Bu gibi durumlarda İş Hukuku ve Çalışma Hakları konusunda detaylı bilgi almak önemlidir.
Deneme Süresi Kıdem Tazminatı Var Mı?
Çalışanların en çok sorduğu sorulardan biri de şüphesiz “deneme süresi kıdem tazminatı var mı?” sorusudur.
- Kıdem tazminatına hak kazanılabilmesi için temel koşul, aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl süreyle çalışılmış olmasıdır.
- Deneme süresi yasal olarak en fazla iki ay (toplu iş sözleşmesi ile dört ay) olabildiğinden, bu süre bir yıllık kıdem şartını tek başına karşılamaz. Dolayısıyla, sadece deneme süresi içinde çalıştıktan sonra işten çıkarılan bir işçi, kıdem tazminatına hak kazanamaz.
- Önemli Not: Ancak, deneme süresi tamamlandıktan sonra iş ilişkisi kesintisiz devam ederse, çalışılan deneme süresi de toplam kıdem süresine dahil edilir. Örneğin, 2 ay deneme süreli çalışıp ardından aynı işyerinde 10 ay daha çalışan bir işçi, toplam 12 ay (1 yıl) çalıştığı için kıdem tazminatı hakkına sahip olur.
Deneme Süresinde İşten Çıkarılan İşçinin Diğer Hakları Nelerdir?
Deneme süresi içinde iş sözleşmeniz feshedilse bile, bazı temel işçilik haklarınız devam eder:
- Ücret Hakkı: Çalıştığınız her günün ücretini eksiksiz alma hakkınız vardır. Ödenmemiş maaşınız, fazla mesai yaptıysanız fazla mesai ücretleriniz mutlaka tarafınıza ödenmelidir.
- Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücretleri: Çalıştığınız dönemdeki hak ettiğiniz hafta tatili ücretleri ve eğer çalıştıysanız ulusal bayram ve genel tatil günlerine ait ücretler de tarafınıza ödenmelidir.
- Kötü Niyet Tazminatı İhtimali: Çok sık rastlanmasa da, işverenin deneme süresini açıkça kötü niyetli bir şekilde kullandığı (örneğin, işçinin sendikal faaliyetleri, hamileliği veya ayrımcılık yasağını ihlal eden bir sebep gibi) durumlarda, işçi kötü niyet tazminatı talep etme hakkına sahip olabilir. Bu tür iddiaların güçlü delillerle desteklenmesi gerekir.
Deneme Süresi İçinde İstifa Edilirse Ne Olur?
Deneme süresi içinde istifa da, işverenin fesih hakkı gibi, işçiye tanınan bir haktır.
- İşçi, deneme süresi zarfında herhangi bir bildirim süresine uymaksızın ve tazminat ödeme yükümlülüğü olmaksızın iş sözleşmesini sona erdirebilir.
- Bu durumda da, işçinin çalıştığı süreye karşılık gelen ücret ve diğer hak edişlerinin (örneğin, varsa fazla mesai alacağı) kendisine ödenmesi gerekmektedir.
İşe İade Davası Deneme Süresi İçinde Açılabilir Mi?
İşe iade davası deneme süresi kapsamında genellikle mümkün değildir. Bunun temel sebebi, iş güvencesi hükümlerinin deneme süresi içindeki fesihleri kapsamamasıdır.
- İş Kanunu’na göre iş güvencesinden yararlanabilmek için aranan şartlar (30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyeri, en az 6 ay kıdem, belirsiz süreli iş sözleşmesi vb.) deneme süresindeki bir çalışan için genellikle sağlanmamış olur. Özellikle 6 aylık kıdem şartı, en fazla 2 (veya TİS ile 4) ay olabilen deneme süresi ile çelişir.
- Ancak, feshin ardında yatan sebebin açıkça yasalara aykırı bir ayrımcılık (örneğin, cinsiyet, sendikal faaliyet, hamilelik nedeniyle fesih) olduğu veya deneme süresinin kötüye kullanıldığı güçlü delillerle ispatlanırsa, farklı hukuki yollar (örneğin, ayrımcılık tazminatı davası) değerlendirilebilir.
Deneme Süresinde Haksız Fesih Olur Mu?
Her ne kadar deneme süresi taraflara fesih konusunda serbestlik tanısa da, bu serbestlik sınırsız değildir. Haksız fesih deneme süresi kavramı, bu hakkın kötüye kullanıldığı durumları ifade eder.
- Örneğin, işverenin işçiyi deneme amacıyla değil de, sırf sendikal faaliyetlerini engellemek, hamile olduğu için veya cinsiyet, ırk, din gibi ayrımcı bir nedenle işten çıkarması, deneme süresi içinde dahi olsa haksız bir fesih olarak değerlendirilebilir.
- Bu tür durumlarda işçi, koşulları oluşmuşsa ayrımcılık tazminatı veya kötü niyet tazminatı gibi taleplerle yasal yollara başvurabilir.
- Ayrıca, iş sözleşmesinde yasal sınırları (2 ay veya TİS ile 4 ay) aşan bir deneme süresi belirlenmişse ve fesih bu yasal sürenin bitiminden sonra gerçekleşmişse, artık deneme süresi hükümleri değil, genel fesih hükümleri (ihbar süresi, geçerli neden vb.) uygulama alanı bulabilir.
Deneme Süresinde İşten Çıkarılmada Dikkat Edilmesi Gerekenler
Deneme süresi içinde işten çıkarılma durumuyla karşılaştığınızda şu adımlara dikkat etmeniz faydalı olacaktır:
- İş Sözleşmenizi Kontrol Edin: İmzaladığınız iş sözleşmesinde deneme süresi, olası ihbar süreleri veya feshe ilişkin özel hükümler olup olmadığını dikkatlice inceleyin.
- Fesih Bildirimini Talep Edin: İşveren tarafından yapılan fesihlerde, mümkünse fesih nedenini (eğer belirtiliyorsa) ve fesih tarihini içeren yazılı bir belge (fesih bildirimi) talep edin.
- Alacaklarınızı Hesaplayın: Çalıştığınız gün sayısı üzerinden ödenmemiş maaşınız, fazla mesai yaptıysanız karşılığı, hafta tatili veya genel tatil ücretleriniz gibi alacaklarınızı netleştirmeye çalışın.
- SGK Kayıtlarınızı Doğrulayın: E-Devlet üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) hizmet dökümünüzü kontrol ederek deneme süresince sigorta primlerinizin düzenli ve doğru bir şekilde yatırılıp yatırılmadığını teyit edin.
- Profesyonel Hukuki Destek Alın: Eğer haklarınızın ihlal edildiğini düşünüyorsanız, ödenmeyen alacaklarınız varsa veya fesih sürecinde herhangi bir şüpheniz bulunuyorsa, vakit kaybetmeden bir iş hukuku avukatından destek almanız en doğru adım olacaktır.
Deneme Süresi Fesih Sonrası Yapılabilecekler
- Arabuluculuk Başvurusu: İşçi alacaklarına (ücret, fazla mesai vb.) ilişkin davalarda, dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa dava açma hakkınız doğar.
- İş Mahkemesinde Dava Açmak: Ödenmeyen ücretler, fazla mesai alacakları, kötü niyet tazminatı veya ayrımcılık tazminatı gibi talepleriniz için yetkili iş mahkemesinde dava açabilirsiniz.
- Resmi Kurumlara Şikayet: Yaşadığınız sorunlarla ilgili olarak Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri’ne (İŞKUR) veya Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) şikayette bulunabilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
Bir firmada 1,5 ay deneme süreli olarak çalıştım ve sonrasında performansımın yetersiz olduğu gerekçesiyle işten çıkarıldım. İhbar tazminatı alabilir miyim?
Hayır, yasal düzenlemelere göre deneme süresi içinde (ve iş sözleşmenizde aksi bir hüküm yoksa) yapılan fesihlerde ihbar süresi ve dolayısıyla ihbar tazminatı hakkı doğmaz. Ancak, çalıştığınız 1,5 aylık sürenin ücretini ve varsa diğer hak edişlerinizi (fazla mesai gibi) eksiksiz almanız gerekir.
İş sözleşmemde deneme süresi 3 ay olarak belirtilmişti. 2 ay 15 gün çalıştıktan sonra işten çıkarıldım. Haklarım nelerdir?
Bireysel iş sözleşmelerinde yasal deneme süresi sınırı 2 aydır (toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar uzatılabilir). Eğer işyerinizde toplu iş sözleşmesi yoksa ve sözleşmeniz bireysel bir sözleşme ise, 2 ayı aşan süre deneme süresi olarak kabul edilmeyebilir. Bu durumda, 2. aydan sonra yapılan fesih, deneme süresi dışındaki bir fesih olarak değerlendirilebilir ve ihbar süresi gibi diğer haklar gündeme gelebilir. Bu durumun detaylı bir hukuki değerlendirme ile netleştirilmesi önemlidir.
Deneme süresindeyken hamile olduğumu öğrendim ve kısa bir süre sonra işten çıkarıldım. Bu haksız bir fesih midir?
Evet, eğer işten çıkarılmanızın asıl nedeni hamileliğiniz ise, bu durum İş Kanunu’na göre ayrımcılık yasağının ihlali anlamına gelir ve haksız bir fesihtir. Bu durumda, deneme süresi içinde dahi olsanız, ayrımcılık tazminatı ve diğer yasal haklarınızı talep edebilirsiniz.
Mevzuat Bilgi Sistemi üzerinden 4857 Sayılı İş Kanunu’nun güncel metnine ve ilgili diğer yasal düzenlemelere ulaşabilirsiniz.
Sonuç
Deneme süresinde işten çıkarma hakları konusunda bilinçli olmak, hem çalışanların hem de işverenlerin yasal yükümlülüklerini ve haklarını doğru bir şekilde anlamalarını sağlar. Deneme süresi, iş ilişkisinin başında taraflara bir esneklik sunsa da, bu süreçte de işçinin temel hakları yasal güvence altındadır. Özellikle deneme süresi fesih ihbar süresi ve deneme süresi kıdem tazminatı var mı gibi temel soruların yanıtlarını kavramak, olası anlaşmazlıkların ve hak kayıplarının önüne geçilmesinde kritik bir rol oynar.
Unutulmamalıdır ki her somut olay kendine özgü koşullar barındırabilir. Bu nedenle, deneme süresinde işten çıkarılma gibi bir durumla karşılaştığınızda veya haklarınızla ilgili herhangi bir tereddüt yaşadığınızda, en doğru ve güvenilir bilgiyi almak için profesyonel destek almanız, haklarınızı en etkin şekilde korumanızı sağlayacaktır.
Yasal Uyarı: Bu blog yazısı genel bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Özel durumlarınız için mutlaka bir avukata danışınız.
- Bu içeriği beğendiyseniz, yorum bırakmayı ve paylaşmayı unutmayın!
- E-posta bültenimize kaydolarak benzer içeriklerden haberdar olun.
- Konu ile ilgili sorularınız için bizimle iletişime geçin!
- Bu sitede yayımlanan yazıların tamamı veya bir kısmı, Çakır Lex Hukuk Bürosu’nun yazılı izni olmaksızın kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz veya dağıtılamaz. İzinsiz kullanım halinde ilgili kişi veya kurumlar hakkında tüm yasal haklarımızı kullanacağımızı bildiririz.
