Son dönemde kamuoyunda sıkça dile getirilen kademeli emeklilik, milyonlarca çalışanın ve emeklilik bekleyenin gündeminde önemli bir yer tutuyor. Özellikle Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesinin ardından, farklı sigorta başlangıç tarihlerine sahip kişiler arasında emeklilik koşulları açısından oluşan farklılıklar, kademeli bir geçiş beklentisini artırdı. Peki, bu beklentinin mevcut sosyal güvenlik mevzuatı açısından kademeli emeklilik yasal dayanağı var mı? Bu yazımızda, konuyu 5510 Sayılı Kanun, EYT sonrası durum ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında inceleyeceğiz.
Ayrıca bu yazıda ele aldığımız konuları okumak yerine dinlemek isterseniz aynı konuları tartıştığımız podcast bölümümüzü aşağıdan kolayca dinleyebilirsiniz:
Kademeli Emeklilik Nedir ve Neden Gündemde?
Kademeli emeklilik, temel olarak sigorta başlangıç tarihine veya prim ödeme gün sayısına göre emeklilik yaşının veya gereken prim gün sayısının kademeli olarak artırılmasını veya farklılaştırılmasını ifade eden bir kavramdır. Yani, belirli bir tarihten sonra işe başlayanlar için emeklilik şartlarının aniden ağırlaşması yerine, daha yumuşak bir geçiş öngörülmesi talebidir.
Bu talebin gündeme gelmesinin ana nedenleri şunlardır:
- EYT Sonrası Adalet Arayışı: EYT düzenlemesi, 8 Eylül 1999 öncesi sigortalılar için yaş şartını kaldırdı. Ancak bu tarihten sonra, hatta bir gün sonra bile işe başlayanlar için emeklilik yaşı belirgin şekilde yükseldi. Bu durum, “bir günle emekliliği kaçırma” olarak algılanan mağduriyet hissini doğurdu ve eyt sonrası kademeli emekliliktaleplerini güçlendirdi.
- Farklı Dönemlerde Değişen Koşullar: Sosyal güvenlik sistemi zaman içinde birçok değişikliğe uğradı. Farklı tarihlerde işe başlayanlar, farklı yasal düzenlemelere tabi oldular. Bu da emeklilik koşullarında eşitsizlik algısına yol açtı.
- Çalışma Hayatının Uzaması: Ortalama yaşam süresinin artması ve ekonomik koşullar, çalışma hayatının süresini etkiliyor. Ancak çalışanlar, hak ettikleri emekliliğe daha adil ve öngörülebilir koşullarla ulaşmak istiyor.
Mevcut Sosyal Güvenlik Mevzuatı (5510 Sayılı Kanun) Kademeli Emekliliğe İzin Veriyor Mu?
Bu sorunun cevabı, mevcut yasal düzenlemelere baktığımızda net bir şekilde hayır‘dır. Türkiye’deki sosyal güvenlik sisteminin temelini oluşturan 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, emeklilik için belirli ve net şartlar ortaya koymaktadır.
5510 Sayılı Kanun’un Emeklilik Şartları
5510 Sayılı Kanun, sigortalıların emekli olabilmesi için temel olarak üç şartın birlikte sağlanmasını öngörür:
- Belirli Bir Yaşı Tamamlamak: Sigorta başlangıç tarihine göre değişen yaş hadleri bulunmaktadır.
- Belirli Bir Prim Ödeme Gün Sayısına Ulaşmak: Yine sigorta başlangıç tarihine ve statüsüne (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) göre farklılaşan prim gün sayıları mevcuttur.
- Belirli Bir Sigortalılık Süresini Doldurmak: Genellikle kadınlar için 20, erkekler için 25 yıl sigortalılık süresi aranır (istisnalar mevcuttur).
Önemli Not: 5510 sayılı kanun emeklilik şartları, sigortalının ilk defa uzun vadeli sigorta kollarına tabi olduğu tarihe göre farklılık gösterir. Kanun, belirli tarih aralıkları için farklı yaş ve prim günü kombinasyonları belirlemiştir. Ancak bu durum, kamuoyunda talep edilen “kademeli” sistemden farklıdır. Mevcut sistem, belirli tarihlerde keskin geçişler içerir, yumuşak bir kademe sunmaz.
Mevcut yasal düzenlemeleri doğrudan kaynağından incelemek için 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu‘nu ziyaret edebilirsiniz.
EYT Düzenlemesi Sonrası Durum
Mart 2023’te yürürlüğe giren 7438 sayılı Kanun ile yapılan EYT düzenlemesi, 8 Eylül 1999 (dahil) öncesinde sigorta girişi olanlar için yaş şartını kaldırmıştır. Bu kişiler, prim günü ve sigortalılık süresi şartlarını sağladıklarında yaşa bakılmaksızın emekli olabilmektedir.
Ancak bu düzenleme, yalnızca belirli bir grubu kapsamaktadır. 9 Eylül 1999 ve sonrasında sigortalı olanlar için 5510 Sayılı Kanun’da belirtilen yaş ve prim günü şartları halen geçerlidir. Dolayısıyla, EYT düzenlemesi, talep edilen anlamda bir kademeli emeklilik sistemi getirmemiştir. Bu durum, eyt sonrası kademeli emeklilik tartışmalarının fitilini ateşlemiştir.
Kademeli Emeklilik İçin Yasal Düzenleme Mümkün Mü?
Mevcut durumda kademeli emeklilik yasal dayanağı olmasa da, bu durum gelecekte bir yasal düzenleme yapılamayacağı anlamına gelmez. Sosyal güvenlik sistemi, dinamik bir yapıya sahiptir ve toplumsal ihtiyaçlar, ekonomik koşullar ve siyasi irade doğrultusunda değiştirilebilir.
Meclis Gündemi ve Olası Senaryolar
Kademeli emeklilik konusu, zaman zaman siyasi partilerin ve sivil toplum kuruluşlarının gündemine gelmektedir. Olası bir meclis emeklilik düzenlemesi ile kademeli bir sistemin getirilmesi teorik olarak mümkündür. Böyle bir düzenleme şu şekillerde olabilir:
- Belirli Tarih Aralığı Tanımlama: Örneğin, 1999 sonrası ile 2008 arası gibi belirli dönemlerde işe girenler için yaş veya prim şartlarında kademeli bir artış öngörülebilir.
- Prim Gününe Göre Yaş İndirimi: Belirli bir prim gün sayısını aşanlar için yaş şartında indirimler sağlanabilir.
- Sigorta Başlangıcına Göre Kademelendirme: İşe giriş tarihi baz alınarak, her yıl veya birkaç yıl için emeklilik yaşında küçük artışlar veya farklılaşmalar belirlenebilir.
Ancak, kademeli emeklilik ne zaman çıkar sorusunun cevabı belirsizdir. Böyle bir düzenlemenin hayata geçmesi için:
- Güçlü Bir Siyasi İrade: Hükümetin ve Meclis’in konuyu gündemine alması gerekir.
- Mali Denge Hesaplamaları: Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) üzerindeki mali yükünün dikkatlice hesaplanması zorunludur.
- Yasalaşma Süreci: Kanun teklifinin hazırlanması, komisyonlarda görüşülmesi ve Genel Kurul’da kabul edilmesi gerekmektedir.
Bu süreçlerin tamamlanması zaman alabilir ve düzenlemenin içeriği tartışmalara açıktır. Sosyal güvenlik hukuku güncel gelişmeleri yakından takip etmek önemlidir.
Anayasal İlkeler ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Değerlendirme
Olası bir kademeli emeklilik düzenlemesinin Anayasa’ya uygun olup olmayacağı da önemli bir tartışma konusudur. Bu noktada dikkate alınması gereken temel anayasal ilkeler şunlardır:
- Sosyal Güvenlik Hakkı (Anayasa Madde 60): Devletin herkesin sosyal güvenlik hakkını sağlamakla yükümlü olduğunu belirtir. Yapılacak düzenlemelerin bu hakkı zedelememesi gerekir.
- Eşitlik İlkesi (Anayasa Madde 10): Kanun önünde herkesin eşit olduğunu vurgular. Ancak Anayasa Mahkemesi, sosyal güvenlik gibi alanlarda, farklı koşullara sahip kişiler için farklı düzenlemeler yapılmasını (objektif ve makul gerekçelere dayandığı sürece) eşitlik ilkesine aykırı bulmamaktadır. Emeklilik şartlarının sigorta başlangıç tarihine göre farklılaşması bu kapsamda değerlendirilmiştir.
- Hukuki Güvenlik ve Belirlilik İlkeleri: Kişilerin tabi oldukları kuralları önceden bilmeleri ve devlete güven duymaları esastır. Emeklilik gibi uzun vadeli beklentilerde sık ve öngörülemez değişiklikler bu ilkelere aykırı olabilir.
- Kazanılmış Haklara Saygı: Genel ilke olarak, kişilerin mevcut hukuk düzeni içinde elde ettikleri hakların korunması beklenir.
Geçmişte Anayasa Mahkemesi emeklilik kararı olarak nitelendirilebilecek birçok karar vermiştir. Mahkeme, genellikle sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliği ile sigortalıların hakları arasında bir denge kurmaya çalışmaktadır. Kademeli emeklilik düzenlemesi yasalaşırsa, olası bir iptal davasında AYM’nin bu dengeyi nasıl kuracağı belirleyici olacaktır. AYM’nin gündemindeki konular ve kararlar hakkında bilgi almak için Güncel Hukuki Gelişmelersayfamızı takip edebilirsiniz.
Kademeli Emeklilik Beklentisi Olanlar Ne Yapmalı?
Mevcut durumda yasal bir dayanağı olmasa da, kademeli emeklilik beklentisi içinde olan emeklilikte yaşa takılanlarve diğer sigortalılar için öneriler şunlardır:
- Resmi Açıklamaları Takip Edin: SGK ve Çalışma Bakanlığı’nın resmi duyurularını takip etmek en doğrusudur. Kulaktan dolma bilgilere itibar etmeyin.
- Mevcut Haklarınızı Bilin: 5510 sayılı kanun emeklilik şartları çerçevesinde kendi durumunuzu (sigorta başlangıcı, prim günü) net olarak öğrenin. SGK hizmet dökümünüzü düzenli kontrol edin. Eksik primleriniz varsa, Hizmet Tespiti Davası gibi yollarla haklarınızı arayabilirsiniz.
- Profesyonel Destek Alın: Karmaşık sosyal güvenlik mevzuatı konusunda bir uzmandan veya avukattan destek almak, haklarınızı doğru anlamanıza yardımcı olabilir. Özellikle İş Hukuku ve Çalışma Hakları konusunda uzmanlaşmış hukukçular yol gösterebilir.
- Yasal Değişikliklere Hazırlıklı Olun: Çalışma hayatı mevzuat sürekli değişebilir. Olası bir düzenleme için hazırlıklı olmak önemlidir, ancak beklentilerinizi mevcut yasalara göre yönetmelisiniz.
Sonuç: Kademeli Emeklilik ve Hukuki Gerçeklik
Sonuç olarak, kamuoyunda yoğun bir şekilde tartışılan ve talep edilen kademeli emekliliğin, bugünkü mevzuatımızda yasal bir dayanağı bulunmamaktadır. 5510 Sayılı Kanun, sigorta başlangıç tarihlerine göre farklılaşan ancak “kademeli” olmayan net yaş ve prim günü şartları belirlemiştir. EYT düzenlemesi de bu durumu değiştirmemiş, yalnızca belirli bir grubu kapsamıştır.
Kademeli emeklilik beklentisinin karşılanması, ancak yeni bir yasal düzenleme ile mümkündür. Böyle bir düzenlemenin yapılıp yapılmayacağı, yapılırsa ne zaman ve hangi içerikle yapılacağı ise şu an için belirsizdir. Bu süreç, siyasi iradeye, ekonomik koşullara ve sosyal güvenlik sisteminin mali dengelerine bağlıdır. Emeklilik hakkı arayışında olan vatandaşların, güncel ve resmi kaynakları takip etmeleri, mevcut haklarını bilmeleri ve gerektiğinde hukuki destek almaları en sağlıklı yaklaşımdır.
Hukuki süreçler ve güncel gelişmeler hakkında daha fazla bilgi için Çakırlex Blog sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Yasal Uyarı: Bu blog yazısı genel bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Özel durumlarınız için mutlaka bir avukata danışınız.
- Bu içeriği beğendiyseniz, yorum bırakmayı ve paylaşmayı unutmayın!
- E-posta bültenimize kaydolarak benzer içeriklerden haberdar olun.
- Konu ile ilgili sorularınız için bizimle iletişime geçin!
- Bu sitede yayımlanan yazıların tamamı veya bir kısmı, Çakır Lex Hukuk Bürosu’nun yazılı izni olmaksızın kopyalanamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz veya dağıtılamaz. İzinsiz kullanım halinde ilgili kişi veya kurumlar hakkında tüm yasal haklarımızı kullanacağımızı bildiririz.
